راهبرد های بهره وری در گروه های آموزشی

اشاره

بهره وری به منزله ی غایت برنامه ها و فعالیت های سازمانی گوناگون در دهه های متفاوت از چنان اهمیتی بر خوردار شده است که توجه بسیاری از صاحب نظران را به خود جلب کرده است، به طوری که با ارائه ی نظریات، الگو ها و کارکرد های گوناگون آن ها تلاش کرده اند ابزار ها، روش ها و فنون دستیابی به بهره وری را معرفی کنند.

این مقاله با ارائه ی مفاهیم اولیه ی بهره وری و نگرش مناسب برای اجرای آن موضوع عملکرد گروه های آموزشی را در ساختار نظام آموزشی مطرح کرده و با طرح شاخص هایی، کارایی و اثر بخشی گروه های آموزشی را در ابعاد گوناگون بیان کرده است، و سر انجام با ارائه ی یک الگوی مفهومی و عملیاتی ارتباط بین اثر بخشی و کارایی گروه های آموزشی را برای دستیابی به بهره وری مطلوب تعیین کرده و در نهایت با ارائه ی پیشنهاد هایی راهکار های عملی موفقیت در این مسیر را معرفی کرده است.

راهبرد های بهره وری در گروه های آموزشی

آموزش و پرورش به منزله ی یکی از نهاد های اجتماعی فراگیر در جامعه همواره از درون و برون با این چالش مواجه بوده است که تا چه میزان بهره وری آن بر آورد شده است؟ نسبت ستاده های نظام موجود به داده های آن چگونه ارزیابی می شود؟ آیا تغییرات به دست آمده از کوشش های تعلیم و تربیت در ازای منابع صرف شده قابل توجیه است؟ آیا محصولات نظام آموزش و پرورش با اهداف و انتظارات از پیش تعیین شده هماهنگ است؟ بدیهی است، امروزه نظام های آموزش و پرورش پیشرو با در نظر گرفتن شاخص ها و استاندارد های معینی به دنبال پاسخگویی به سؤالات مذکور، مترصد کسب نسبت قابل قبولی از ستاده ها و داده های ساختاری خود هستند و همین امر آن ها را به سوی مقاصد و آرمان های مطلوب سوق داده است.

شعار «امروز بهتر از دیروز، فردا بهتر از امروز» نگرش معنی داری است که صاحب نظران دستگاه تعلیم و تربیت در جوامع مترقی را به اصلاحات فراگیر، همه جانبه و پویشگر وا داشته است. این نگرش جدید نسبت به تمام ابعاد و جنبه های متفاوت سیستم مطرح بوده و عناصر گوناگون آن اعم از اهداف، راهبرد ها، خط مشی ها، برنامه ها، قوانین و مقررات، نیروهای مادی و انسانی، و به طور کلی وجوه سخت افزار و نرم افزار نظام آموزش و پرورش را در بر گرفته است. از این رو، رویکرد ها و روش های گذشته مورد تجدید نظر و باز نگری قرار گرفته و به جای آن ها اندیشه ها، طرح ها، برنامه ها و الگو های جدید متناسب با نیاز ها و موقعیت های موجود ارائه شده است.

با توجه به این توضیحات می توان گفت به کار گیری بهره وری در آموزش و پرورش یعنی «اعمال و پیگیری کار امدی و اثر بخشی در همه ی زمینه ها و حوزه های ستادی و اجرایی.»

در شرایطی که به تدریج هزاره ی سوم تمدن بشری را تجربه می کنیم، ضرورت آینده نگری تؤام با برنامه ریزی دقیق، بر خاسته از حساسیت به مسائل آموزش و پرورش بیش از هر چیزی مطرح می شود. در این راستا دستیابی به اهداف مورد نظر در بهره وری مستلزم تبادل تجربه، نو آوری، ابتکار و تنوع روش ها، فنون و مهارت های جدید تدریس در بین معلمان و تحرک بیش از پیش در واحد های ستادی و حمایتی است.

گروه های آموزشی به منزله ی نهاد هایی علمی و آموزشی و بازو هایی توانا برای نظارت و راهنمایی تعلیماتی یکی از مهمترین عناصر مؤثر در کار امدی و اثر بخشی نظام آموزشی محسوب می شوند. تاریخ تشکیل گروه های آموزشی نشان می دهد رسالت اصلی این گروه ها به منزله ی یکی از ارکان ستادی آموزش و پرورش راهنمایی و هدایت معلمان در جهت انجام وظایف محول از طریق نظارت و ارزشیابی عملکرد ها بوده است. امروزه، گروه های آموزشی با محوریت اصلاح و بهبود فرایند تدریس، آموزش معلمان و در نتیجه ارتقای کیفیت عملکرد دانش آموزان مطمع نظر قرار گرفته است.

در دید گاه های جدید به تناسب تغییرات و تحولات گوناگون نقش و رسالت گروه های آموزشی در قالب نظارت و راهنمایی تعلیماتی به شدت تغییر کرده و باید دوباره تعریف شود. در حال حاضر، با توجه به دگرگونی ها و تحولات بسیار در زمینه های متعدد علوم و فناوری راهبرد های کلان آموزش و پرورش و طرح ها و برنامه های آموزشی در سطوح متفاوت تحصیلی دستخوش تغییر شده است.

اگر چه عوامل نیروی انسانی اعم از برنامه ریزان، مسئولان اجرایی، مدیران مدارس و معلمان در اعمال این تغییر و تحولات پیشرونده نقش دارند، اما گروه های آموزشی به منزله ی کانون ارائه دهنده، حمایت کننده و هماهنگ کننده طرح ها و برنامه های مورد نظر نقش اساسی و مهمی را ایفا می کنند.

امروزه، بحث به کار گیری فناوری آموزشی و رایانه ای کردن آموزش و پرورش در نظام های آموزشی کشور های پیشرفته به منزله ی یک راهبرد، مستقیماً به عهده ی گروه های آموزشی دنیا قرار گرفته است. چنانکه در دسامبر 1998 دولت ژاپن آژانس مجازی خاصی را از بالا ترین مقامات سیاسی ملزم کرد تا یک برنامه ی 5 ساله را برای دستیابی به این هدف مهم طراحی و اجرا کند. آژانس مزبور نیز به گروه های آموزشی در آموزش و پرورش مأموریت داد تا سال 2005 نسبت به فراگیر کردن گستره ی فعالیت های رایانه ای با به کار گیری شبکه های جهانی اقدامات لازم را انجام دهد.

یکی از برنامه های عملی پیشنهادی که به گروه های آموزش و پرورش نظارت آن را واگذار کرده بود،  عبارت بود از گسترش رایانه در مدارس به گونه ای که تا سال 2005 برای هر 4 دانش آموز یک رایانه، برای هر کلاس درس دو رایانه و یک پروژکتور و برای هر دانش آموز یک رایانه در «سایت کامپیوتر مدرسه» وجود داشته باشد. به هر حال حیطه ی عملکرد گروه های آموزشی شامل کلیه ی عناصری است که فرایند تدریس و یادگیری را در بر می گیرد.

اینکه در نظام آموزشی این امر مهم تا چه حد جا افتاده و تا چه میزان پیشرفت داشته است، به ادراک و تلقی مسئولان آموزش و پرورش از اهمیت رسالت راهنمایی آموزش و نظارت تعلیماتی از یک طرف و همچنین مهارت و شایستگی اعضای گروه های آموزشی که مسئولیت کار با معلمان را بر عهده دارند، از طرف دیگر بستگی دارد. علاوه بر این ها نباید پیش فرض ها و آمادگی های ذهنی- روانی معلمان را نیز نادیده گرفت. بدون شک نوع نگرش آن ها به گروه های آموزشی و تأثیر گذاری آن ها عامل بسیار مهمی در کار امدی و اثر بخشی عملکرد گروه های آموزشی خواهد بود.

نحوه ی انتخاب یا انتصاب اعضای گروه های آموزشی به منزله ی کانون تأثیر گذار بر بهبود عملکرد تدریس و آموزش، عامل مهم دیگری است که ممکن است در دستیابی به انتظارات این مجموعه مؤثر باشد. انتخاب معلمان با تجربه، متخصص، و با تحصیلات دانشگاهی و همچنین خلاق و خوش فکر و دارای سلامت نفس و سعه ی صدر با روحیه ی پویشگری کارآیی اعضای گروه های آموزشی را تضمین خواهد کرد. این ویژگی ها به ویژه برای نیرو های ارشد گروه های آموزشی موجب تقویت پایگاه و جایگاه آن خواهد شد. بر اساس موارد یاد شده، بهره وری گروه های آموزش متضمن تأمین چهارچوب های خاص اداری و تحقق شاخص های کار امد و اثر بخشی درونی آن خواهد بود.

رشد تکنولوژی آموزشی - نویسنده: محمد جعفر مهدیان

مرکز یادگیری سایت تبیان- تنظیم: شکوفه باصری